ΠΕΡΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ - ΟΛΕΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ.

Υδραίοι συντροφοναύτες – maritime cooperatives

«Το 1804 τα πλοία της Ύδρας περνούσαν τον Ατλαντικό ωκεανό και έφταναν μέχρι τη Ν. Αμερική, όπου πωλούσαν κρασί.»   (CONSTANTINOS MELLOS)

Το παρόν κείμενο αποτελεί προδημοσίευση εργασίας με τίτλο: «Η κτηνοτροφία ως παράγοντας ευημερίας και οι εγκληματικές πολιτικές του ελληνικού κράτους, Αγελαδινό γάλα» 

 

Ποτέ το ελληνικό κράτος δεν είχε ένα μακρόπνοο σχεδιασμό παραγωγικής ανάπτυξης τόσο για τη βιομηχανική όσο και για τη πρωτογενή παραγωγή. Ακόμα και στις μακρές περιόδους επισιτιστικών κρίσεων, όπου ο λαός λιμοκτονούσε, αδιαφορούσε στη χάραξη εθνικής – κοινωνικής στρατηγικής για τη καλλιέργεια της γης και την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. Αυτή είναι η γενική εικόνα που αποκομίζουμε ανασκοπώντας την ιστορία του κράτους μας στα 200 χρόνια λειτουργίας του και η οποία αποτυπώνεται στο παρόντα χρόνο. Κάποιες μικρές περίοδοι παραγωγικής ρότας οφείλονταν σε συγκυριακούς παράγοντες και ανατρέπονταν με την εξάλειψη αυτών των παραγόντων.

Μετά τη γερμανική στρατιωτική κατοχή και στις αρχές της δεκαετίας του 1950, οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί αποτέλεσαν για το κράτος «αναγκαίο κακό» για τους εξής λόγους: 1)γιατί αποτελούσαν ισχυρό κοινωνικό θεσμό, 2)γιατί πάνω σε αυτούς ήταν διαρθρωμένη η αγροτική παραγωγή, 3)γιατί εκτελούσαν έργα κοινής ωφέλειας που δεν ήταν σε θέση το κράτος να προσφέρει, 4)γιατί τους ήθελαν οι επικυρίαρχοι αμερικάνοι για δικούς τους λόγους 5) γιατί το ιδιωτικό κεφάλαιο δεν ενδιαφερόταν να επενδύσει στον αγροδιατροφικό κλάδο.

Το εμφυλιοπολεμικό κράτος εκείνης της περιόδου, με το ψήφισμα νομιμοφροσύνης (251/1946) όπως αναφέραμε στο σχετικό κεφάλαιο, αποφάσισε να ελέγχει τους Α.Σ. αντικαθιστώντας εκλεγμένες διοικήσεις με «εθνικόφρονες», αφού παρόλες τις διώξεις και εκτελέσεις δεν μπορούσε να ελέγξει τον λαό από τα σπλάγχνα του οποίου ήταν τα μέλη των Συνεταιρισμών που εξέλεγαν με τη ψήφο τους τις διοικήσεις. Από την άλλη, το κενό συνδικαλιστικής εκπροσώπησης των αγροτών, δημιούργησε τις προϋποθέσεις συνεταιριστικά στελέχη να αναλάβουν να γίνουν εκφραστές αγροτικών συμφερόντων. Ως διαμεσολαβητές μεταξύ αγροτών και κεντρικής εξουσίας και με ερείσματα ή προσβάσεις στον αγροτικό πληθυσμό τους ανοιγόταν πεδίο λαμπρό κομματικής - κρατικής σταδιοδρομίας δημιουργώντας και καλλιεργώντας συνάμα μια ρουσφετολογική – πελατειακή σχέση των αγροτών – μελών των Α.Σ. με τα κόμματα και το κράτος και απώλεια της αυτονομίας τους. Η οργανική σχέση των Συνεταιρισμών με το κράτος ολοκληρωνόταν με την ΑΤΕ η οποία συμμετείχε στους περισσότερους από αυτούς.

Οι Συνεταιρισμοί αποτέλεσαν τσιφλίκια της εκάστοτε κυβέρνησης. Χρησιμοποιήθηκαν για να ικανοποιούν την πελατειακή εκλογική βάση των κομμάτων και για την παραγωγή και αναπαραγωγή κομματικών στελεχών. Για να εμπορεύονται οι τοπικοί παράγοντες αξιώματα πουλώντας εξυπηρετήσεις με αντάλλαγμα ψήφους. Για να καρπώνονται οφέλη και να αλωνίζουν οι αετονύχηδες.

 Με σκοπό την εξυπηρέτηση ιδιωτικών και ιδιοτελών υποθέσεων, ατομικών, φατριακών, κομματικών υποκειμένων, τα δάνεια εισέρρεαν άφθονα τα χρήματα δε χρησιμοποιούνταν για ιδιοτελείς και όχι παραγωγικούς σκοπούς με αποτέλεσμα την οικονομική τους κατάρρευση. Εγκαταστάσεις, υποδομές και εξοπλισμός εκπλειστηριάστηκαν από τις τράπεζες και πέρασαν σε ιδιώτες αντί πινακίου φακής. Εν τέλει η διάλυση του Συνεταιριστικού Κινήματος εξαιτίας των εγκληματικών πολιτικών που άσκησε το ελληνικό κράτος και τα υποσύνολα αυτού, τα κόμματα, δεν απέφεραν μόνο τη διάλυση των Α.Σ. αλλά, όπερ και το χειρότερο, τους δυσφήμισαν, τους απαξίωσαν δηλητηρίασαν τις συνειδήσεις των αγροτών  και δημιούργησαν έντονα αισθήματα καχυποψίας και αποστροφής σε οποιαδήποτε απόπειρα συνεργατισμού.

Θα ήταν αυταπάτη να περιμένουμε σήμερα από το ελληνικό (μη)κράτος να υποστηρίξει το Συνεταιριστικό Κίνημα. Γιατί αυτό θα σήμαινε στήριξη της πρωτογενούς παραγωγής και ιδιαίτερα των μικρών παραγωγών. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι στη λογική του πολιτικού συστήματος, όπως μας έχουν δείξει οι πράξεις του με ατελείωτα παραδείγματα σε όλους τους τομείς της πρωτογενούς παραγωγής και φυσικά στο κλάδο του γάλακτος.

Το ελληνικό εξαρτημένο και πελατειακό κράτος, δεν προσφέρει στο Συνεταιριστικό Κίνημα το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, φοβούμενο τη συγκρότησή του σε αυτόνομη ισχυρή οικονομική, πολιτική και κοινωνική οντότητα η οποία πολύ πιθανόν να στραφεί προς έναν διαφορετικό παραγωγικό σχεδιασμό, σε επιθετικό μάρκετινγκ προώθησης προϊόντων στην αγορά, στη διαμόρφωση των οργανοληπτικών απαιτήσεων της αγοράς χαλώντας τη σούπα των διατροφικών κατασκευασμάτων των πολυεθνικών, στην προστασία των προϊόντων από ανταγωνιστικά εισαγόμενα ή αντίστοιχα μεγάλων ιδιωτών. Ένας Οργανισμός, από τη στιγμή που θα ενώσει παραγωγικά τους αγρότες μιας περιοχής, πολύ εύκολα μπορεί να τους ενώσει πολιτικά και οικονομικά γεγονός που θα διαχυθεί και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Το κράτος μπορεί από τη μια να νομοθετεί δείχνοντας μια κατ’ επίφαση εικόνα προώθησης της ιδέας του «συνεταιρίζεσθαι», από την άλλη να αποθαρρύνει με φορολογικά αντικίνητρα, κόστη συμμετοχής, ελάχιστο αριθμό μελών, νομική ασάφεια, γραφειοκρατικά εμπόδια.

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥΣ

Φέτος στις 11 του Μάρτη, ψηφίστηκε ακόμα ένα νομοσχέδιο (4673/2020) για τους Α.Σ. που στην ουσία τους καταργεί. Επιτρέπει την είσοδο σε ιδιώτη επενδυτή μέχρι του ποσοστού του 35%, μετατρέποντας τους συνεταιρισμούς σε κεφαλαιουχικές εταιρείες. Επίσης με το άρθρο 33 δίνεται το δικαίωμα, μέσα από την εκκαθάριση των Α.Σ. (όχι κατ’ ανάγκη των προβληματικών), τα σημερινά μέλη να καρπωθούν συνεταιριστική περιουσία που είναι δημιούργημα προηγούμενων γενεών. Επιπλέον ο τελευταίος νόμος περιλαμβάνει μια σειρά αντισυνεταιριστικών διατάξεων όσο αφορά τον ελάχιστο αριθμό μελών, το συνεταιριστικό κεφάλαιο, τη συνεταιριστική εκπαίδευση, τη φορολόγηση του πλεονάσματος κλπ που καταστρατηγούν θεμελιώδεις αρχές του Διεθνούς Συνεταιριστικού Κινήματος. Επανειλημμένες επισημάνσεις για το αντισυνεταιριστικό πνεύμα του νομοσχεδίου έχει κάνει και ο Γενικός Διευθυντής της Διεθνούς Συνεταιριστικής Ομοσπονδίας (ICA) Bruno Roelants. Οι υποτιθέμενοι ηγέτες του υποτιθέμενου Συνεταιριστικού Κινήματος, συμμετείχαν με μισόλογα ή απείχαν από την συζήτηση πριν τη ψήφιση του νομοσχεδίου. Ενώ γνώριζαν που πήγαινε το πράγμα δεν ήταν ανόητοι να εκτεθούν, να χαλάσουν την εικόνα τους και να παραμεριστούν στη νέα, μετά την ψήφιση, κατάσταση. Όλα αυτά βέβαια υπό τη βροντερή απουσία, αδιαφορία και απάθεια των αγροκτηνοτρόφων, στο όνομα των οποίων γίνεται το νομοσχέδιο, η πλειοψηφία των οποίων δεν το γνωρίζει ούτε ως γεγονός ενώ οι υπόλοιποι θα το ακούσουν από τα ΜΜΕ ως ένα γεγονός που δεν τους αφορά.  

ΤΟ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΖΕΣΘΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

«Η ισχύς εν τη ενώσει». Το πανάρχαιο αυτό ρητό, μας δείχνει πόσο παλιά μεταξύ των Ελλήνων είναι η ιδέα του συνεργατισμού. Από την εποχή που ο άνθρωπος ζούσε ως κυνηγός και τροφοσυλλέκτης, ένωνε τις δυνάμεις του για να ανταπεξέλθει στις αντίξοες συνθήκες, σε φυσικούς εχθρούς, για να παραγάγει έργο, για να προοδεύσει. Ακόμα και ως δούλοι, ή βιομηχανικοί εργάτες, ή σύγχρονοι τεχνοκράτες, είτε δια της βίας, είτε δια της ελεύθερης βούλησης, οι άνθρωποι είναι αδύνατο να παράγουν έργο αν δεν ενώνουν τις δυνάμεις τους για ένα κοινό σκοπό.

 Τα βασικά αρχέγονα ανθρώπινα ένστικτα, της τροφής, της αυτοσυντήρησης και της αναπαραγωγής, είναι αδύνατον να ικανοποιηθούν χωρίς τη σύμπηξη και τις συνέργειες των δυνάμεων και των ικανοτήτων μεταξύ των διαφορετικών ατόμων. Ενώνοντας τις δυνάμεις του ο άνθρωπος συγκρότησε κοινότητες, πόλεις, κοινωνίες, έθνη, κράτη, με πρωτοπόρο την Αρχαία Ελλάδα.

Στις σύγχρονες κοινωνίες το Ιδεώδες του Συνεργατισμού συγκρούεται με το έντονα ατομικιστικό κοινωνικό περιβάλλον, της επικράτησης των ατομικών δικαιωμάτων αντί των κοινωνικών, της ηθικής της αέναης επιδίωξης του αυτοδημιούργητου οικονομικά ατόμου ως υπέρτατο ηδονιστικό σκοπό ζωής και κοινωνικής καταξίωσης. Πάνω σε αυτό το παρακμάζον κοινωνικό περιβάλλον βρίσκει γόνιμο έδαφος η ψευδής και αυθαίρετη αντίληψη περί «ασυνεννοησίας των Ελλήνων μεταξύ τους».     

Η άποψη ότι ο Έλληνας μειονεκτεί έναντι άλλων λαών στην ιδέα του «συνεταιρίζεσθαι» είναι ένας μύθος γιατί δεν λαμβάνει υπόψη της δύο παράγοντες. Πρώτον, αγνοείται το γεγονός ότι η αντίληψη αυτή πηγάζει από την απαξίωση, κατασυκοφάντηση και τελικά διάλυση των Συνεταιρισμών όχι με ευθύνη των συνεταιριζόμενων, οι οποίοι μόνοι τους δημιούργησαν, αλλά με την απόλυτη κακουργηματική ευθύνη του κράτους και των υποσυνόλων αυτού, των κομμάτων εξουσίας, και δεύτερον, αγνοεί την πρόσφατη ιστορία του Ελληνικού Συνεταιριστικού Κινήματος.

Είναι διαφορετικό πράγμα η αποστροφή που νοιώθει ο έλληνας παραγωγός σήμερα προς συνεργατικά σχήματα και εντελώς διαφορετικό να λέμε επιπόλαια ότι, αυτό είναι ειδοποιό χαρακτηριστικό του Έλληνα. Ο συνεργατισμός όχι μόνο δεν είναι ξένος με την νοοτροπία του Έλληνα, αλλά αποτελεί θεμελιώδες γνώρισμα του ελληνικού πολιτισμού. Ο ελληνικός κοινοτισμός αποτέλεσε παγκόσμια πρώτο πολιτειακό σύστημα στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία. Η κοινοτική παράδοση διατηρήθηκε και κατά τη Βυζαντινή περίοδο.  Διαφόρων μορφών συνεταιρισμοί υπήρχαν και μεγαλουργούσαν πολύ πριν την ίδρυση του ελληνικού κράτους για την εξυπηρέτηση επαγγελματικών, κοινωνικών και πολιτισμικών σκοπών.

-  Επί τουρκοκρατίας, τα Τσελιγκάτα αποτέλεσαν μορφή κοινωνικής και επαγγελματικής οργάνωσης των νομάδων κτηνοτρόφων. Καλλιεργούσαν την αλληλεγγύη μεταξύ των μελών τους, είχαν κοινή διαχείριση των πόρων,  μεταποιούσαν και εμπορευόντουσαν τα προϊόντα που παρήγαγαν, υπάκουαν σε κανόνες που οι ίδιοι αποφάσιζαν, υπήρχε καταμερισμός εργασίας και στο τέλος διένειμαν τα κέρδη ανάλογα με τη συμμετοχή του κάθε μέλους. Οι άνθρωποι που συμμετείχαν ανέπτυξαν μια ενότητα μεταξύ τους και ιδεώδη που υπερέβαιναν τα στενά επαγγελματικά πλαίσια. Συνέβαλαν αποφασιστικά στην Επανάσταση του 1821 και στον Μακεδονικό Αγώνα. Διατηρήθηκαν μέχρι τη δεκαετία του 1960.

-  Στις αρχές του 18^ου αιώνα είχαμε στη χώρα μας τους 12 Συνεταιρισμούς των Μαντεμοχωρίων της Χαλκιδικής.

-  Το 1778 ιδρύθηκε η «Κοινή Συντροφιά και Αδελφότητα Αμπελακίων» στην οποία συμμετείχαν 6.000 άτομα, θεωρείται από τους πρώτους Συνεταιρισμούς στο κόσμο όπου, εκτός από την οικονομική ενίσχυση των μελών του, είχε και πλούσια κοινωνική δράση.

                                                                                                                                                        -   Οι Συντροφοναύτες των νησιών Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών αποτελεί ακόμα ένα παράδειγμα όπου οι Έλληνες ένωσαν τις δυνάμεις τους και πέτυχαν την ατομική και κοινωνική πρόοδο μέσα από τη συλλογική δράση. Ο καθένας από τα πληρώματα των καραβιών, από τον καπετάνιο μέχρι τους ναύτες είχε δικαίωμα στα κέρδη. Συνέβαλαν αποφασιστικά στην Επανάσταση του 1821, με τη συμμετοχή τους στις ναυμαχίες και με τη χρηματοδότηση του αγώνα.

-  Ένας από τους πιο πετυχημένους Συνεταιρισμούς ήταν ο «Μετοχικός Γεωργικός Σύλλογος Αλμυρού» που ιδρύθηκε το 1900, πριν από την πρώτη θεσμοθέτηση των Συνεταιρισμών με το νόμο 602/1915.

 Αναφέραμε σε άλλο σημείο της εργασίας  μας για τους 8.500 συνεταιρισμούς στις αρχές της δεκαετίας του 1950, με τους οποίους είχε άμεση ή έμμεση σχέση ο μισός ελληνικός πληθυσμός της εποχής. Χιλιάδες είναι τα παραδείγματα από το βάθος των αιώνων μέχρι σήμερα όπου καταρρίπτουν την ηττοπαθή και μίζερη αντίληψη ότι οι Έλληνες δεν ασπαζόμαστε την ιδέα του Συνεταιρίζεσθαι.

Η προσφορά των Συνεταιρισμών ήταν μεγάλη στην ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα και στη βελτίωση του εισοδήματος των παραγωγών, στη διάθεση προς κατανάλωση ποιοτικών και φτηνών προϊόντων αλλά και στην προσφορά τους στην κοινωνία, στην μόρφωση, στην υγεία, στα έργα κοινής ωφέλειας, στο πολιτισμό. Έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της συλλογικής συνείδησης, της δημοκρατικής διαπαιδαγώγησης και τη καλλιέργεια της αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών.

 

ΔΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ, Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑΣ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑΣ.

Συνεταιρισμοί και ιδιωτικό κεφάλαιο στο τομέα του γάλακτος (και στο σύνολο της αγροκτηνοτροφίας) ακολούθησαν αντίστροφη πορεία. Μέχρι την δεκαετία του 1950 το ιδιωτικό κεφάλαιο δεν έκανε επενδύσεις στη γαλακτοβιομηχανία έχοντας στραμμένη τη προσοχή του σε άλλους βιομηχανικούς κλάδους. Τα πρώτα εργοστάσια γάλακτος ιδρύθηκαν από τους συνεταιρισμούς. Από τη στιγμή που το ιδιωτικό κεφάλαιο μπήκε στη μεταποίηση του γάλακτος οι συνεταιρισμοί άρχισαν να καταρρέουν.

Ο Συνεργατισμός είναι οργανικά δεμένος με ιστορικά γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του ελληνικού έθνους. Παρόλα αυτά όλοι εμείς που είμαστε σε καθημερινή τριβή με τους αγροκτηνοτρόφους βιώνουμε μια έντονη αρνητική αντίδραση σε  κάθε πρόταση συνεργατισμού. Η εικόνα που μας δίνει η εφημερίδα “Agrenda” ( 2-3/11/19) ότι τα «εμπόδια στην δημιουργία / συμμετοχή σε οργάνωση παραγωγής» οφείλονται κατά 72% σε «απροθυμία των αγροτών να συνεργαστούν», κατά 55% στο «ρυθμιστικό περιβάλλον που δεν ευνοεί την συνεργασία», κατά 52% σε «δυσκολίες στην διαμόρφωση αμοιβαίας εμπιστοσύνης» αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα.

Η γνώμη του γράφοντος, ως εμπειρικό συμπέρασμα της καθημερινής συναναστροφής με κτηνοτρόφους, είναι, ότι τα ποσοστά αυτά είναι ακόμα μεγαλύτερα στους μικρούς και πιο απομακρυσμένους από τα κέντρα λήψης αποφάσεων αγρότες. Οι παραγωγοί δεν πρόκειται να πειστούν να πλαισιώσουν πάλι τους συνεταιρισμούς ούτε με ευχολόγια, ούτε με θεωρίες, ούτε με νομοθετήματα.

Το άτομο θα πλαισιώσει τη συνεταιριστική οργάνωση μόνο όταν πειστεί με τη δύναμη του παραδείγματος, ότι τα στενά ατομικά του συμφέροντα τέμνονται με τα συλλογικά συμφέροντα. Επίσης, ο παραγωγός γνωρίζει τη τεράστια διαρροή εισοδήματος που υφίσταται μέχρι το προϊόν να φτάσει στο τραπέζι. Ποιες είναι όμως οι δυνατότητές του να παρέμβει; Ποιες είναι οι πειστικές απαντήσεις και πρακτικές λύσεις που του δίνονται; Θέλει το όλο σύστημα να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού;  

Σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων, της κυριαρχίας των πολυεθνικών, των ιδιωτικοποιήσεων και της συγκέντρωσης της παραγωγής σε λίγα χέρια, της ελεύθερης διακίνησης αγαθών από τη μια άκρη του πλανήτη στην άλλη, της απαξίωσης των τοπικών προϊόντων, η ανάπτυξη του Συνεταιριστικού Κινήματος δεν θα γίνει από τις πολιτικές δυνάμεις που είναι ταγμένες στην εφαρμογή αυτών των πολιτικών.

Μόνο αν η παραγωγική βάση της χώρας, οι άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενοι κατανοήσουν πρώτα απ΄ όλα ως προϋπόθεση οικονομικής τους επιβίωσης την αναγκαιότητα του Συνεργατισμού, μπορεί να αναπτυχθεί το Συνεταιριστικό Κίνημα. Και η ανάγκη ανάπτυξης του είναι επιτακτική όχι μόνο για το επιμέρους ζήτημα της επιβίωσης των άμεσα εμπλεκομένων, αλλά για τη διατήρηση της ίδιας της παραγωγικής δραστηριότητας και κατ’ επέκταση την επιβίωση της χώρας.